Persbericht Thema Jaarverslag 2021 Papiaments
KOMUNIKADO DI PRENSA 25 di mei 2022
Aporte di Prof Van Gestel den kuadro di retonan di kambio di klima
Menasa di veredikto di korte tokante medidanan medioambtiental urgente
WILLEMSTAD – Komo kontribushon na e relato anual 2021 di Konseho di Konsulta Kòrsou (Raad van Advies Curaçao, RvAC), señor Rob van Gestel, profesor di Teoria i Método na e Universidat di Tilburg na Hulanda i di Metodologia Hurídiko na e Universidat Katóliko di Leuven na Bèlgika, bou di e título masha komentá ‘Crisisklimaat of Klimaatcrisis?’ a benta un lus riba posibel konsekuensia drástiko di e krísis klimatológiko binidero i e nesesidat riba nivel gubernamental pa dediká atenshon na esaki. Den su kontribushon e ta para ketu tambe na e pregunta si no mester re-evaluá e pensamentu aktual riba e doktrina di repartishon di e podernan den un demokrasia. Otro órganonan ku no ta parlamentu, manera e poder hudisial, den kasonan di klima por funshoná komo un poder kontrali na Gobièrnu.
Prof Van Gestel ta antisipá ku, aparte di tur sorto di krísis agudo, Kòrsou riba término lo tin di aber ku un krísis di klima ku lo ta mas drástiko ku e krísis di Covid. Kambio di klima ta bai kompañá pa un oumento di tormentanan tropikal ku ta pone ku turistanan ta konsiderá Karibe komo un área insigur i nan lo evitá di bai, ku tur konsekuensia ku esei ta trese kuné. Ademas, eroshon di playa i blikiamentu di koral tambe lo hasi e region ménos atraktivo. Tambe por antisipá daño na playa i lugánan di estadia na kosta ora e nivel di laman subi, loke lo tin konsekuensia entro otro pa turismo. Sinembargo, e agèndanan polítiko ta paga niun tiki atenshon na e aspektonan ei. Mientrastantu Kòrsou (meskos ku Aruba) ta buska moda pa reapertura di e refineria ku ta riba e lista di kousante di e emishon mas haltu di CO2 pa kabes di poblashon na mundu.
Meskos ku na Hulanda Fundashon Urgenda a logra atraves di kaminda di korte ku Gobièrnu mester aselerá redukshon di emishon di CO2, na Kòrsou (i Aruba) por yega un momento ku ta pidi un veredikto tokante medidanan urgente pa medioambiente. E kaso den korte di Clean Air Everywhere (CAE) i habitantenan rondó di Refineria Isla kontra Gobièrnu por sirbi komo presagio pa no aplikashon di normanan di kalidat di airu. Gobièrnu di Kòrsou no por skonde mas tras di e argumentu ku no tin lei ku restrikshon pa 2 emishon di materia dañino. Wes a husga a base di Tratado Europeo pa protekshon di derecho humano i libertatnan fundamental (Europees Verdrag ter bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden) ku Gobièrnu tin e obligashon pa krea un kuadro legal i atministrativo apropiá ku ta brinda protekshon efektivo kontra deterioro di e bida privá i e ambiente residensial.
Repartishon di poder
Prof Van Gestel ta spera un papel mas aktivo di RvAC den tipo di kaso asina. Na su opinion e doktrina di trias politica di Montesquieu for di 1748 – pa repartishon di poder ehekutivo (Gobièrnu), poder legislativo (Staten) i poder hudisial (Korte di Hustisia) pa tene otro den balansa – meresé un re-evaluashon. E sirkumstansianan a kambia asina drástiko. E tempu aya no tabatin ainda partido polítiko, órgano atministrativo independiente, korte supranashonal, tratadonan di derecho humano, etc. Awendia lei nobo ta drenta na vigor, kaminda tin biaha hasta parlamentu no ta envolví, komo resultado di tratadonan internashonal i hurisprudensia di Korte Europeo pa derecho humano (het Europese Hof voor de Rechten van de Mens) por ehèmpel. Banda di esei a bini aserka institushonnan èkstraparlamentario ku por sali na vanguardia di e siudadano, manera supervisornan, Defensor di Pueblo, hasta periodistanan investigativo; inkluso e wes kaminda e siudadano por hiba su reklamo tokante Gobièrnu òf Parlamentu. Si gobernantenan no ta di akuerdo ora korte a yama nan atenshon riba un ke otro, semper nan por introdusí òf adaptá lei.
Podernan kolaboradó
Den e kuadro ei e ta mira un papel importante pa RvAC pa konsehá i kaminda ta nesesario intermediá dentro di e zona di tenshon entre e podernan. Prof Van Gestel ta plantia ku e reto mas importante pa RvAC ta pa hunga un papel di mediadó entre wes i Parlamentu, di moda ku nan ta bira di podernan kompetetivo mas tantu podernan kolaboradó. Por lo demas, konforme Areglo di Estado (Staatsregeling) riba propio inisiativa RvAC por bini ku konseho si interes nashonal òf di Reino ta den wega. Di e forma ei por mustra riba e riesgonan ku Gobièrnu – i pues komunidat – ta kore tanten ku no tin maneho òf legislashon gubernamental. Pa supstansiá su puntonan, den un kaso asina RvAC por konsultá SER (Konseho Sosial-Ekonómiko), ARC (Kontrolaria General di Kòrsou) òf Ombudsman (Defensor di Pueblo); esei lo duna hasta mas forsa na e konsehonan no solisitá.
Covid-19 a demostrá un biaha mas kon vulnerabel Kòrsou ta sosialekonómikamente i kon lihé ekonomia por yega na un paro, pa despues hopi be ta pidi sosten di Hulanda. Hustamente den un tempu ku Gobièrnu ta menasá di inundá RvAC ku petishon pa konseho urgente, na interes di generashonnan binidero RvAC mester tene e konsekuensianan riba término largu na bista, segun prof Van Gestel. El a plantia ku awor ku tin un krísis di klima ku konekuensia serio pa habitabilidat di Kòrsou pa generashonnan ku bini, ta importante pa Pais Kòrsou huntu ku Hulanda perkurá pa tuma medidanan struktural pa evitá e konsekuensianan irevisibel di e krísis di klima òf pa limitá e efekto mas tantu posibel. No por warda te ora awa alkansá literalmente te na altura di bo lepnan i e habitantenan buska nan porvenir otro kaminda komo refugiado klimatológiko, Despues di ‘Hoge Raad’ su sentensia hopi komentá di Urgenda na Hulanda, e legisladó di Kòrsou no por tuma un posishon sin kompromiso mas; e noshon aki hustamente lo mester ta un estímulo pa drenta akshon.
RvAC di su banda ta spera ku e eksposishon di prof Van Gestel ta stimulá e konsientisashon enkuanto kambio di klima i pa suprayá e nesesidat pa tuma medidanan konkreto na ora den diálogo en todo kaso ku e otro paisnan den Reino.